Dudak yarığı veya dudak – damak yarığı doğumda en sık görülen fiziksel bozukluklardan birisidir. Dudak yarığı vakalarında üst dudakta, damak yarığı vakalarında ise damakta (ağız tavanı) yarık mevcuttur. Her 700 bebekten 1 bebekte dudak ve damak yarığı, her 1000 bebekten 1 bebekte dudak ve her 2000 bebekten 1 bebekte damak yarığı görülmektedir.
Dudak ve damak yarığı genelde genetik bir alt yapıya sahip olabilmektedir. Ebeveynler ve ebeveyn akrabalarında DDY görülme-si özellikle riski arttırmaktadır. DDY’a neden olan faktörler şunlardır:
1. Genetik
2. Akraba evliliği
3. Hamilelikte ilaç kullanımı
4. Uyuşturucu, alkol, sigara kullanımı
5. Hamilelik sırasında radyasyona maruz kalınması
6. Geç dönem hamilelik
7. Hamilelik sırasında geçirilen hastalıklar
Ortodontistin Görevleri
Dudak damak yarıklı bebeklerin tedavisi bir ekip çalışmasını gerektirir. Bu ekibin bir elemanı olarak ortodontist; doğumdan olgunluk dönemine kadar yüzün ve dişlerin büyüme ve gelişimine doğru rehberliği sağlamakla yükümlüdür.
Dudak damak yarıklı bebeklerde doğum sonrası dönemlerde ortodontistin yaptığı nasoalveoler molding denilen işlem sayesinde, yarık bölgesindeki segmentler birbirine yaklaştırılmakta ve böylece plastik cerrah yumuşak dokuları daha gerilimsiz bir ortamda opere edebilmektedir. Dudak operasyonları genellikle 5-6. aylarda, damak operasyonu ise 12-14. aylarda yapılmaktadır. Bu da dudakta daha iyi bir estetiğin ve normal yüz gelişiminin sağlanmasına olanak vermektedir.
Dudak Yarığı Kapatımı Öncesi Ortodontik Uygulamalar
Ameliyat öncesi doğum sonrası uygulamalardan birisi de cerrahi öncesi ortodontik uygulamalardır. Beslenme desteği amaçlı olabileceği gibi dudak yarığı kapatılıncaya dek yarık genişliğini ve seviye farkını gidermek yarık taraf burunda asimetriyi düzelmek böylece cerrahın işini kolaylaştırmak ve başarılı sonuçlar almayı hedefler. Nazoalveolar şekillendirme –burun-dişeti-damak şekillendirme- için doğumdan sonraki tercihan ilk haftada veya en geç 2 hafta içerisinde ortodontist bebeğinizi görerek damak dudak ölçülerini alarak plastik aygıtı yapar ve uygulamaya geçer. Bu uygulama ameliyata dek haftalık kontrollerle devam eder. Bu konudaki kararı cerrahınız ve ortodontistiniz beraber verecektir. Kullanılan bu aygıta ait kullanım temizlik kurallarını tavsiyelerini ortodontistinizden öğrenebilirsiniz. Bebekler bu aygıtlara kısa sürede alışırlar. Dudak yarığı ameliyatı sonrası ise bu aygıtın görevi sona erer.
Ortodontik Uygulamalar
Ortodontik tedavi-dişlerin şeklini-pozisyonunu düzeltmek: Dudak ve veya Damak Yarıklı çocukların büyük bir çoğunluğu bir şekilde ortodontik tedavi ihtiyacı duyacaklardır. Ortodonti çene kemiklerinin büyümesi ve gelişmesi, dişlerin düzgün sıralanması ve dişlerin birbiri ile temasının istenildiği gibi olması ile ilgilenen diş hekimliği uzmanlık alanıdır. Tedavilerin sıklığı ve zamanlamaları mutlaka öğrenilmelidir. Tedavinin başarılı olduğunu nasıl kesinleştireceğinizi sormalısınız. Ne tür sonuçlar alınabilir öğrenilmelidir. Ortodontik tedavi SGK kapsamında yer alır ancak uzun bekleme listeleri akılda tutulmalıdır. DDY çocuklardaki ortodontik tedavi diğer çocuklarda olduğu gibi 2 yıl gibi bir sürede tamamlanır. En iyi sonucu almaya destek olmak için ortodontistlerin önerilerini mutlaka dinleyin ve uyun uygulayın örneğin lastikleri takın. Çocuğunuzun dişlerine bakmasını sağlayın ve braketleri koruyun. İstenilen sonuca ulaşıldığında bunu koruyabilmek için koruyucu tutucu teller uzun bir süre uygulanacaktır.
Ağız Ve Diş Bakımı
DDY lı bebeğinizi diş çürüklerinden ve dişeti sorunlarından uzak tutmak bir kat daha önemlidir. DDYlı bebekte zaten olumsuz etkilenmiş olan diş yapıları iyi korunmalıdır bu özellikle ileride yapılacak diş çene düzeltme tedavileri için önemli bir temel oluşturur. Bunun için pedodontisiniz veya diş hekiminizle konuşurken diş temizliği, diş muayene sıklığı, diş sorunları çeşitleri ve bebeğinizin diyeti ile ilgili noktaları öğrenin.
Süt dişleri bebek dişleri DDY bebeklerde karışık ve düzensiz olabilir bu yetişkin veya kalıcı dişleri çok etkilemez. Evdeki iyi bakım çoğu zaman yeterlidir. Diş hekimi, ortodontist ve cerrahınızın el birliği ile çocuğunuzun dişleri ileride çok iyi olabilir. Günümüz teknikleri ile çok başarılı sonuçlar almak mümkündür.
Çocuğunuzun ilk dişleri 4-14 ay arasında çıkacaktır. Ortalama 3 yaşında tüm süt dişleri vardır. Yarığa yakın alanda dişlerin yapısında sayısında farklılık olabilir. Özellikle yarığa yakın alanda enamel dış kaplama yani minesi etkilenebilir. Dişlerdeki bu sorunlar temizliğini de olumsuz etkileyecektir. Çocuklarınızın dişlerini günde en az iki kez fırçalaması diş çürüklerini azaltmak için şekerli ve karbonhidratlı abur cuburdan uzak durması veya en az düzeyde alması gerekir.
Bu arada dişlerin florür ihtiyacı su veya diğer desteklerle karşılanmalıdır. Fluoride 6 ay dan 8 yaşa dek özellikle daha büyük önem kazanır. Damak yarıklı çocuklarda bu noktaya da önem vermelidir. Dişetinde yarığı olan çocuklarda dişlerde düzelme sağlamadan önce yarığı kapatma planlanır. 1. Aşamada yarık kenarları düzgün bir hatta getirilir. Bunun için braketler kullanılır. Bu 1. Aşamadır daha sonra yarığa kemik transferi yapılır. Sıklıkla 8-12 yaşlarında yapılır. Dudak ve burunda da minör düzeltmeler aynı seansta yapılabilir. Kemik kalça kemiğinden alınır ve yarık içine doldurularak sağlam kemik köprü elde edilir. İkinci aşama kemik tuttuktan sonra dişlerin düzeltilmesi için ergenlik döneminde uygulanır.
Damak yarıklı çocuklara özgü üst çene kemiği öne ve aşağı doğru yeterince büyüyemez ve bu da az ısırma under bite a sebep olur. Düzeltmek için 3. Aşama bir ortodonti tedavisi kızlarda 13-15 erkeklerde 16-18 yaşlarında uygulanır. Yetersiz kalınması halinde ortognatik cerrahi yani çene cerrahisi ile çene(ler) kırılarak istenen ısırım ve görüntü sağlanmış olur.
Doç. Dr. Utkan Kamil AKYOL
Diş Hekimi-Ağız, Diş ve Çene Cerrahisi Uzmanı