Çene kayması, çene eklemi hastalığı, çene çıkması gibi isimlerle anılan hastalıklar çene ekleminin kendisinde meydana gelen rahatsızlıklara denir.
Çene eklemi hastalıkları (Temporomandibular Eklem Rahatsızlıkları, TME), eklem içi veya dışı patolojiler sonucunda oluşan eklem işlevlerindeki bozukluklardır. Temporomandibular eklem (TME), alt ve üst çenenin birleştiği dış kulak yolunun hemen önünde, şakak kemiğinin altında yer alan şakak çukuru (mandibular fossa) ile şakak kemiği yumrusu (mandibula kondili) arasında bulunan en oynak eklemlerden biridir.
Çene ekleminde görülen rahatsızlıklar; diş, yanak, dudak, tükürük bezleri, baş ve boyun kasları ve ligamentlerden oluşan sistemi etkiler.
Çene eklemindeki sorunlar, farklı branşlardan hekimlerin ortaklaşa çalışmasını gerektiren bir hastalık grubudur. Çene eklemi bozukluklarının cerrahi tedavisi Ağız Diş ve Çene Cerrahisi uzmanları tarafından yapılır.
Çene Kilitlenmesi Nedir?
Çene kilitlenmesi; eklem başındaki kıkırdak dokunun (disk) önde konumlanması sonucunda hastanın ağzını açamaması demektir.
Internal arrangement (iç düzenleme) dediğimiz, çene kemiğinin üstünde bulunan kıkırdak dokunun yani diskin öne doğru konumlanmasıyla öne çıkan durumdur. Bu disk öne konumlandığı zaman hasta ağzını açamaz, çenede kısıtlama olur ve çenesi hastalıklı tarafa doğru kayar. Çenede ağrı ve çenede kilitlenme oluşur.
Çene Eklemi Hastalıkları Belirtileri Nelerdir?
Çene eklemi hastalığı olan kişilerde genellikle; çene ağrısı, çene eklemi ağrısı, çene kayması gibi belirtiler ortaya çıkar. Bazı durumlarda çene çıkması ya da çene kilitlenmesi belirtiler de kendini gösterebilir.
Çok sık karşılaşılan,en tipik belirtilerden biri de; hastanın sabah kalktığında çenelerinin yan tarafında ağrı, yorgunluk, çene kısıtlaması hissetmeleridir. Hasta bu gibi durumlarda ağzını açma sırasında çenede ağrı hissedebilir veya ağzını hiç açamayabilir. Gün içerisinde çene eklemi ağrısı bazen geçebilir bazen de günün ilerleyen saatlerinde ortaya çıkabilir.
Daha çok genç ve orta yaş grubunda, özellikle de kadınlarda görülen TME hastalıkları, çene kemiğinden ses gelmesi, baş, kulak, çene ağrıları, kulakta çınlama, çiğneme problemi, ağız açmada zorluk çekme gibi semptomlarla kendini gösterir.
Çiğneme kasları veya çene eklemi yapısını etkileyen sorunların tümü temporamandibular eklem düzensizlikleri olarak değerlendirilir. Çene eklemi ağrısı, ağız açmada sınırlılık, eklemden gelen ses, ağız açmada sapma çene eklemi hastalıklarında en yaygın klinik belirtilerdir.
Çene Eklem Hastalıklarında Tanı Nasıl Konulur?
Temporomandibular eklem hastalıklarının tanısında klinik ve radyografik yöntemler kullanılmaktadır. Öncelikle hastaların detaylı şikayetleri ve hikayesi alınır. Klinik muayene ile hem dişsel sorunlar hem de kas muayenesi yapılır. Hastaların klinik bulgularına göre kas kaynaklı mı, yoksa eklem içi bir bozukluk mu olduğuna karar verilir. Radyografik olarak her hastadan mutlaka bir çene röntgeni alınmalıdır. İleri tetkik olarak ise gerek duyulduğunda öncelikli olarak MR istenir. Nadir durumlarda ise bilgisayarlı tomografi çekilir.
Çene eklemi hastalıklarının oluşum nedeni tam olarak bilinmemektedir.
- Diş sıkma
- Gıcırdatma
- Diş eksikliği
- Tek taraflı çiğneme
- Parafonksiyonlar
- Hatalı yapılmış protezler
- Travma
- Çene kemiklerindeki ortodontik bozukluklar gibi nedenler bu hastalığa neden olabilir.
Bahsi geçen bozuklukları olup da çene eklemi rahatsızlığı olmayan hastalara da sıklıkla rastlanabilir. Bu da bize yapısal bazı bozuklukların da çene eklemi hastalıklarının oluşumuna katkı sağladığını göstermektedir.
Temporomandi̇bular Eklem Hastalıkları Nasıl Tedavi̇ Edi̇li̇r?
Çene eklemi hastalıkları tedavi edilmezse ilerleyebilir. Başlangıçta hafif ağrı veya kulak önünde klik sesi ile karşılaşırlar. Ancak rahatsızlığın ilerlemesiyle birlikte, sert bir şey yenildiğinde şiddetli ağrı veya sabahları ağız açmada kısıtlılık ile karşılaşabilirler.
“Kapalı kilit” veya “closed lack” dediğimiz bu durumda, hastanın acilen bir çene cerrahına müracaatı gerekir. Bu süreçte hastanın yumuşak veya sıvı besinler tüketmesi, ağrı kesici alması gerekir.
Çene eklemi hastalıkları uzun vadede tedavi edilmediği takdirde, çene ekleminde dejenerasyona ve şikayetlerin uzun süre kronik halde kalmasına neden olur.
Çene eklemi hastalıklarının tedavisi, çene cerrahı tarafından yapılan klinik ve radyolojik incelemeler sonucu konulan tanıya göre yapılır. Tanı sonucunda hasta, hareket kısıtlaması, diyet, egzersiz, ilaç veya cerrahi işlemlerle tedavi edilir.
Öncelikle rahatsızlığa yol açan nedenlerin belirlenmesi ve ortadan kaldırılması hedeflenir. Bazen tek bir tedavi şekli yeterli gelmeyebilir. Bu durumda multidisipliner çalışmalar yapılır. Çene eklemi hastalıklarının tedavisinde, konulan tanıya göre konservatif – medikal veya cerrahi tedavi yoluna gidilir.
Çene eklemi veya çene kayması tedavisinde eklem boşluğuna özel iğnelerle girilerek, kayganlaştırıcı bir maddenin enjeksiyonuyla yıkama (lavaj) işlemi yapılır. Yapılan bu işleme artrosentez denir.
Ayrıca hastalara oklüzal splint (gece plağı) denen genellikle geceleri önerilen ancak bazı durumlarda tüm gün takması tavsiye edilen splintler yapılabilir.
Çiğneme kaslarına yapılan botokslarla tedavi edilmesi gereken durumlar da olabilir.
Çene kayması veya çene eklemi hastalığı olan kişilerin çene tedavisinde genellikle konservatif yöntemler tercih ederiz. Hastaların yaklaşık %95 inde konservatif yöntemlerle tedavi ediyoruz. Konservatif yöntem dediğimiz zaman splint veya artrosentez gelmektedir. Tedaviden sonuç almayan düşük orandaki hastanın ameliyatla tedavisine çalışılmaktadır.
Temporomandi̇bular Eklem Hastalıklarının Konservati̇f Tedavi̇si̇
- Medikal, İlaç Tedavisi: Eklem rahatsızlığının türüne göre aneljezikler, kas gevşeticiler, antidepresanlar gibi çok çeşitli ilaçlar kullanılır.
- Fizik Tedavi: Sıcak kompres uygulamaları, ultrason, elektroterapi ve akupunktur gibi fiziksel uygulamalar bu tedavi şeklinin içinde yer alır.
- Ağız içi apareyler: Alt veya üst çeneye ya da her iki çeneye de uygulanan apareylerin bir çok çeşidi vardır. Özel dizaynları olan apareyler, plastik ya da akrilik materyalden üretilir. Bazı tipleri dişlere sabitlenirken, bir kısım aparey takılıp çıkarılacak şekilde dizayn edilmiştir. Ayrıca sabit apareylere ilave olarak ağız dışı kullanılan apareyler de mevcuttur.
- Splint (Gece plağı): Kimi zaman çene eklemi hastalıklarının tedavisinde, çene cerrahı oklüzal splint kullanılmasını önerebilir. Diş sıkma veya gıcırdatma gibi bir alışkanlığı varsa gece yatarken takacağı gece plağı önerilmektedir. Şeffaf plastikten yapılan splintler dişlerin aşınmasını önler, kas kasılmalarını ve eklemler üzerine gelen yükü azaltır.
- Psikolojik Tedavi: Bazı temporomandibular eklem düzensizliklerinde psikolojik faktörler rol oynar. Stres ile fiziksel semptomlar arasında bir bağ vardır. Stres, fiziksel problemlere neden olabilir. Özellikle kassal sorunları olan hastaların psikiyatrist ile görüşmesi faydalı olacaktır.
Temporomandi̇bular Eklem Hastalıklarının Cerrahi̇ Tedavi̇si
Cerrahi tedavi, genellikle konservatif tedaviye yanıt alınamayan durumlarda tercih edilir. TME hastalıklarında uygulanan başlıca cerrahi tedaviler;
- Artrosentez (Eklemin Yıkanması): Bazen sadece konservatif tedavi ve ilaç kullanımları yeterli olmaz. Bu durumda çene cerrahı artrosentez işlemi yapmaya karar verebilir. Artrosentez, lokal anestezi altında, kulak önünden eklem boşluğuna sıvı enjekte edilerek eklemin yıkanması ve sonrasında kayganlaştırıcı madde verilmesi işlemidir. Bazen bir kaç kez tekrarlanabilir.
- Çene Eklemi, TME Artroskopisi: Artroskopi aslında tanı amaçlı bir uygulama olup, eklem içinin detaylı olarak incelenip tedavi edilmesi işlemidir. Hastaya genel anestezi uygulanır. Riski az ve minimal bir cerrahi işlemdir. Bölgeye açılan iki küçük kesi yerinden, sorunlu bölgenin görüntüsü alınır ve gerekli cerrahi müdahale yapılır.
- Açık Cerrahi Tedaviler: Konservatif ve ilaç tedavisinin yetersiz olduğu hastalara artrosentez işlemi yapılır. Non invaziv dediğimiz bu tedavilere cevap vermeyen hastalara açık eklem cerrahisi uygulanır. TME hastalarının yaklaşık %5‘inde açık eklem cerrahisine gerek duyulur. Genel anestezi altında gerçekleştirilen açık çene eklemi ameliyatları; disk anormalliğini onarma, kemik küçültme, menisektemi, çene çıkması gibi sorunlar için uygulanır.
Doç. Dr. Utkan Kamil AKYOL
Diş Hekimi-Ağız, Diş ve Çene Cerrahisi Uzmanı